Ástráður Eysteinsson þýðingu - sem liggmr vænt-anlega á mörkum þýðinga fýi'stu og þriðju gerðar samkvæmt lýsingu Romans Jakobson (og stundum líka annarrar gerðar ef mynd er gerð eftir erlendri skáldsögu). Kvikmyndin er síðan að segja má í tvöföldu hlutverki andspænis þessu handriti: Samræður í handritinu eru fluttar af leikurum hliðstætt þth sem gerist með leikidt en öll önnur myndræn og hljóðræn tjáning í verkinu er dæmi um þýðingu yfir í önnur táknkerfi og á það á sinn hátt einnig við um leikhúsið. Nú finnst kannski einhverjum að verið sé að flækja einfalt mál - en hér er í raun um flókið og spennandi rannsóknasvið að ræða, þar sem fleiri en tvö verk koma við sögu. Kvikmyndahandrit sem gert er efrir skáld- sögu er að vissu leyti í stöðu vnllitexta í bókmenntaþýðingum, þ.e.a.s. stöðu þýðingar sem þýdd er í stað frumtextans. Slíkt hefur verið mjög al- gengt í íslenskum bókmenntaþýðingum og hafa sumir fremstu bók- menntaþýðendur okkar þýtt mikilvæg bókmenntaverk á þennan hátt, vegna þess að tungumál frumtextans er þeim ekki skiljanlegt. Ymist er þá byggt á ákveðinni þýðingu eða stuðst við nokkrar þýðingar og jafnvel á mismunandi málum. Stundum er ljóst hvaða millitexti hefur verði not- aður, en oft getur verið erfitt að grafast fýrir um það og er þá í raun ósýnilegur milliliður milli frumtextans og þeirrar þýðingar sem við höf- um fyrir augum. Fyrir þann sem bera vill saman hinn upphaflega texta og þýðinguna þarf það ekki að vera úrslitaatriði hvort þessi millitexti sé aðgengilegur. Hægt er að bera textana saman en samanburðurinn verð- ur að byggjast á vissri viðurkenningu á sjálfstæði hvors texta um sig.5 Hægt er að benda á ýmiss konar mun sem er á textunum, t.d. að ekki sé að finna í þýðingunni jafngildi mikilvægs orðs í frumtextanum, en þá er rétt að hafa í huga að skýringarinnar er ef til vill að leita í millitextanum. Kvikmyndahandrit er oft slíkur ósýnilegur millitexti, t.d. á milli skáld- sögu og kvikmyndar, og hafi gagnrýnandi ekki aðgang að handritinu getur verið hæpið að segja margt um þann millitexta sem slíkan. En það kemur ekki í veg fýrir að skáldsagan og kvikmyndin séu bornar saman sem tveir merkingarheimar sem standa í vissu „þýðingarsambandi“. Sum einkenni kvikmyndarinnar sem rýnandi bendir á kunna að vera sprottin úr handritinu án þess að hægt sé að ræða það sérstaklega. Þetta er svona rækilega tekið fram hér vegna þess að þegar ég ber saman vissa þætti í skáldsögu Halldórs Laxness, Kristnihaldi undirjökli (1968) og hliðstæða 5 Sbr. grein mína „Þjóðráð. Formáli að ritgerð um Paradísarmissi", Jón á Bagisá 1994, sjás. 19-20. 8

Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164